جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیق حاضر زمینه های جبر و دترمینیسم در بین مسلمانان است و تلاش شده است که سه عامل : 1- وجود عقیده جبر در دوران جاهلیت و تاثیر آن در پیدایش این عقیده در بین مسلمانان. 2- نقش سیاست گذاران و حکام سیاسی بر این مساله. 3- تاثیر آیات قرآن و روایات، مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

چکیده ندارد.

سوال اصلی رساله این است که آیا صوفیه اعم از قلندریه و اهل فتوت در برپایی آیین های عزاداری نقش داشته اند؟ در صورت اثبات این موضوع میزان تأثیر گذاری آنها بر آیین های عزاداری محرم به چه اندازه بوده و از میان آیین ها و عناصر عزاداری محرم کدام یک به طور مشخص اصلی صوفیانه دارد؟ فرضیه مطرح شده این است که صوفیه در بسیاری از آیین های عزاداری تأثیر اساسی و تعیین کننده داشته و منشأ بسیاری از آیین های عزاداری اند. بر این اساس بسیاری از آیین ها و عناصر عزاداری یا به کلی صوفیانه است و یا اینکه صوفیان واسطه انتقال آن از فرهنگ ایرانی و شرقی به فرهنگ شیعی و اسلامی بوده اند. در این رساله ابتدا ضمن معرفی موضوع، دسته بندی و مرور منابع به سابقه عزاداری در سنّت اسلامی و ایرانی پرداخته شده است. سپس اهل فتوت اعم از فتوت صوفیانه و عیاری ونیز نسبت آنان با تصوف مورد بحث قرار گرفته است. نیز در فصلی مجزا به گرایش های شیعی و آیینی فتوت نامه سلطانی که از لحاظ محتوا و صورت، تحوّلی در شیوه فتوت نامه نویسی به حساب می آید، پرداخته شده است. درباره قلندران و قلندر نامه ها نیز چنین بررسی هایی صورت گرفته و به ویژه در قلندرنامه های دوران صفوی، اقدامات آیینی آنان در برپایی عزاداری محرم نشان داده شده است. پس از آن در فصولی مختلف آیین های عزاداری محرم که گروه های صوفی در آن مدخلیت و نقش داشته اند، مورد دقت قرار گرفته است. به این ترتیب که در ابتدا آیین مورد بحث به عنوان یکی از آیین های محرم معرفی شده و جایگاه تاریخی آن در ارتباط با گروه های صوفی مورد بحث قرار گرفته و سرانجام صبغه و سابقه صوفیانه آن در عزاداری های محرم نشان داده شده است.این فصول عبارتند از سقّایی، جریده برداری، سنگ زنی، توغ برداری، نخل گردانی، خود آزاری آیینی و قمه زنی، نزاع حیدری و نعمتی. هچنین در فصولی مجزا به نقش صوفیه در قصه خوانی و نقالی، روضه خوانی و همچنین تعزیه خوانی پرداخته شده است. تأثیر دولت صفویه بر آیین های محرم و همچنین بررسی دو عنصر مهم «تکیه» و« بابا» که در آیین های عزاداری اهمیت دارند و در اصل عنصری صوفیانه هستند از دیگر موضوعات مورد بحث در این رساله است. در نهایت نیز با مرور محتوای رساله بر فرضیه اصلی - تأثیر اساسی صوفیه در آیین های محرم - تأکید شده است.

در این پژوهش مفهوم گناه در شریعت و عرفان اسلامی مورد مقایسه و بررسی قرار گرفته است. و در پنج قسمت طراحی شده است که فصل اول شامل کلیات است. در بخش مبانی نظری به مواردی از قبیل شریعت، عرفان و نسبت بین شریعت و عرفان و همچنین در موردمفهوم گناه در بین ادیان الهی پرداخته شده است. فصل سومدر مورد مفهوم گناه در شریعت اسلامی بحث می کند که با استناد به آیات و روایات مختلف به اقسام گناه، زمینه های گناه،پیامدهای گناهو مواردی از این قبیل پرداخته شده است.و فصل چهارم به بررسی مفهوم گناه در عرفان اسلامی می پردازد که در این فصل از انواع گناهانی که عارفان برای خود گناه می دانند صحبت می کند و همچنین در مورد عوامل گناه و چگونگی رفع این این گناهان و ... بحث می کند. فصل پنجم نقاط مشترک و در عین حال تفاوت هایی که بین شریعت و عرفان در مورد مفهوم گناه وجود دارد می پردازد و در آخر به نتیجه گیری پرداخته شده است.

در اهمیت موضوعآخر الزمان و آمدن منجی موعود، همین بس که عقیده ای فراگیر بین تمامی ادیان است و به سبب جایگاه مهم آن هر نحله فکری از دید خود به تبیین این عقیده پرداخته است. همچنین پیرامون این موضوع بحث های بسیاری صورت گرفته و نوشته های بسیاری نگاشته شده‌است. با این وجود عنصری که کمتر به آن توجه شده، تاثیر اعتقاد به منجی آخر الزمانبر وظایف منتظران و پیروان این ادیان در دوران کنونی و تاثیر اتفاقات پایان زمانی بر زندگی حال حاضر آنان است. برای پی بردن به این مهم ابتدا لازم است جایگاه فرد منجی را در نظام اعتقادی یک دین تعیین کنیم و سپس وظایفی را که پیروان آن دین نسبت به شخص منجی یا وقوع حوادث پایان جهان دارند، مورد بررسی قرار دهیم. از آنجا که در دنیای کنونی دو دین اسلام و مسیحیت دارای بیشترین گروندگان هستند و جایگاه مهمی را در بین اعتقادات جهانیان دارا می‌باشند، در این پایان نامهبه بررسی این دو آیین بزرگ می‌پردازیم.در میان مسلمانان نیز دو مذهب شیعیان و سنی ها با توجه به تعداد گروندگان و نوع اعتقاداتی که دارند، مورد توجه ما واقع شده‌اند. از نگاه شیعیان دوازده امامی، مهدی موعود،منجی و آخرین حجت الهی است و از آنجا که او در حال حاضر حجت حی خداوند می‌باشد، شیعیان خود را در برابر او مسئول می‌دانند و معتقد‌اند که باید در زندگی به گونه ای عمل کرد که رضایت آن حضرت جلب و از ناخوشنودی ایشان جلوگیری شود. همچنین شیعیان در مورد تاخیر و تعجیل در ظهور او مسئول اند. مهمترین وظایف شیعیان در این دوران انتظار ظهور وی و داشتن تولی نسبت به او و تبری نسبت به دشمنان اوست. انتظار نیز در دیدگاه شیعیان تنها نشستن و دعا کردن پیرامون تعجیل در ظهور مهدی موعود نیست بلکه امری فراتر و کاملا پویا می‌باشد. یک منتظر با شناخت امام زمان خود، خویش را موظف به کسب رضایت او می‌داند تا به واسطه کسب این رضایتمندی، خوشنودی حق تعالی را بدست آورد.از نگاه سنی ها نیز مهدی موعود، منجی آخر الزمان می‌باشد، منتهی شخصیتی که آنها به عنوان مهدی به او معتقد هستند با شخصیت مورد نظر شیعیان متفاوت است. مهدی در نگاه سنی ها امامی عادل است که از اولاد پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) و از فرزندان فاطمه زهرا ( سلام الله علیها ) می‌باشد و تا کنون به دنیا نیامده است و جهان به عنوان یکی از نشانه های آخرالزمان در انتظار اوست. به همین جهت یک مسلمان سنی، در زمان حال وظیفه ای نسبت به مهدی موعود ندارد.در میان مسیحیان، مذهبی که بیشترین توجه را به عقاید آخرالزمانی داراست مسیحیان پروتستان می‌باشند. این دسته از مسیحیان به جهت اعتقادی، بسیار به یهودیان بنیادگرا متمایل هستند. بنیان گذار این فرقه از مسیحیان مارتین لوتر است که شدیدا تحت تاثیر متون یهودی بوده و به یهودی کردن آیین مسیحیت اقدام کرده است. پس از مدتی اعتقادات خاص یهودیان در عمق مذهب پروتستانیسم محکم شده و اعتقاداتی مانند بازگشت به سرزمین مقدس و تشکیل حکومت یهودی از جمله اهداف این فرقه قرار گرفته است. در این آیین، عیسی مسیح (علیه السلام) منجی پایانی می‌باشد و بر خلاف اعتقاد مسیحیان نخستین، او پیامبری الهی نیست، بلکه پروتستان ها (به مانند مسیحیان کاتولیک)او را پسر خدا و دارای مقام اولوهیت می-دانند. وظیفه یک پیرو مکتب پروتستانیسم به انجام رساندن پیشگویی‌هایی است که به واسطه برخی مکاشفات انجام شده است و نوید دهنده آخرالزمانی زود رس است. آخرالزمانی که در آن حکومتی یهودی نشکیل شده و عیسی مسیح به زمین باز می‌گردد و به یهودیان در این دنیا برتری می‌بخشد و مسیحیان را در سرای آخرت ملکوت الهی می‌دهد.

مطالعات تطبیقی در همه ی زمینه ها به‌ویژه در عرصه ی دین، تاریخ و حوزه ی عقاید امر بسیار لازم و ضروری است؛ چراکه مقوله ی فرهنگ و دین، نقش اساسی را در روند جهانی شدن ایفا می کند و در این زمینه هم چون سایر عرصه های دیگر، این نوع نگاه تطبیقِ هم می تواند در حوزه ی اصول ادیان و هم در حوزه ی آموزه های آن صورت گرفته و دستاوردهای عظیم فکری و کاربردی را برای جوامع بشری فراهم نماید.این تحقیق با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و مراجعه به کتب معتبر تاریخی، سیره حضرت محمد(ص) و حضرت عیسی(ع) را با تأکید بر صلح و جنگ مورد تجزیه‌وتحلیل قرار داده است.یافته تحقیق نشان می دهد که سلسله انبیا(ع)، همچون دانه های تسبیح باهم متصل اند و یک هدف داشته اند که آن نفی شرک و ترویج توحید و یکتاپرستی بوده است؛ اما به‌مقتضای شرایط زمان و مکان، نوع تبلیغشان متفاوت بوده است. سلسله‌مراتب پیامبران(ع) خود نشانی از سیر تدریجی هدایت الهی است؛ به این معنا که دین واحد و ثابت است، به‌تناسب زمان و مکان، کامل تر شده تا به کمال نهایی رسیده است. حضرت عیسی(ع) و حضرت محمد(ص) از پیامبران الهی بودند که برای هدایت انسان ها مبعوث شدند. سیره ی اجتماعی حضرت عیسی(ع) سرشار از معنویت و مهربانی بود. حضرت عیسی(ع) مردمان زمان خود را به صلح و آشتی دعوت می نمودند و همچنین پیامبر اکرم(ع) در پرتو تعالیم اسلام، در مدتی نه‌چندان طولانی، آن جامعه منحط و گرفتار جهل و تباهی را‌ متحول ساخت تا ناامنی، هرج‌ومرج، فساد اجتماعی و درگیری های قومی را به وحدت، امنیت، برادری، محبت و ایثار تبدیل نماید. بنابراین هر دو پیامبر منادی وحدت، صلح و آرامش بودند. هرچند که جنگ و درگیری‌های میان حق و باطل در زمان حضرت محمد(ص) اتفاق افتاد که مسئله طبیعی هر انقلاب است. نکته دیگری که نتایج پژوهش نشان می دهد این است که بعضی از پیروان هر دو دین به دلیل دنیا پرستی و هوا پرستی از آموزه های حیات بخش وحیانی فاصله گرفتند و تنها در صورت تمسک به سیره پیامبرانشان می توانند به همدلی و وفاق جامعه دست یابند.

بی‌تردید آزادی عقیده یکی از مباحث مهم و بحث‌بر‌انگیز در میان انواع آزادی است. شناخت صحیح از این مفهوم و لوازم آن در جهت‌گیری و نگرش دینی انسان نقش بسزایی دارد. در این نوشتار بررسی آزادی عقیده در دو دین اسلام و یهود و هر آنچه که به اثبات وجود یا عدم آن کمک می‌کند، کانون توجه است.از سویی اسلام ندای آزادی عقیده سرمی‌دهد و از سوی دیگر دشمنان اسلام با تکیه بر اصل جهاد، آن‌را به دین شمشیر و زور متهم می‌کنند. دین یهود نیز با تکیه بر اندیشه‌ی برگزیدگی خود، جنگ‌و‌کشتارهایی را تقدیس می‌کند که اصل آزادی عقیده را زیر سوال می‌برد. لذا؛ لازم و ضروری‌است در این دو دین یک بررسی تطبیقی صورت گیرد تا نگرش هر دو دین(که خود را الهی و آسمانی می‌دانند)به مسئله‌ی آزادی عقیده روشن شود.با توجه به آن‌چه که بیان شد؛ در این نوشتار، طی بخش‌های سه‌گانه، ضمن تحلیل و تبیین مفاهیم مربوطه، تلاش شده تا با تأکید بر تعالیم دینی اسلام و یهود، به بررسی موضوع(آزادی عقیده)پرداخته شود و در نهایت اینچنین نتیجه‌گیری شده است:دین مبین اسلام در راستای تکریم و احترام به اراده‌ی انسان و عقل و تفکر او، هرگونه تحمیل عقیده و اجبار در انتخاب دین را نفی می‌کند و با اینکه شبهه‌ی ارتداد و ‌جهاد اسلامی را علیه آزادی عقیده مطرح کرده‌اند اما جهاد در اسلام یا به منظور دفاع از دین، وطن و... و یا به منظور آزادی فطرت اسیرشده‌ی انسان‌ها صورت می‌گیرد. حکم مرتد نیز برای جلوگیری از تخریب دین توسط توطئه‌گران می‌باشد. درحالیکه از تعالیم تورات و تلمود یهودیان برمی‌آید که آن‌ها ارزشی برای عقل و اراده‌ و تفکر آدمی قائل نیستند و علاوه برآن، با تکیه بر اندیشه‌ی برگزیدگی خود بر سایر ملل، جنگ و کشتارهایی را علیه دیگران راه می‌اندازند که با اصول حاکم بر آن‌ها و اهدافی که به دنبال دارند در جهت ضد آزادی عقیده گام برمی-دارند.

چکیدهیکی از دغدغه‌های بشر از گذشته تا امروز، مسأله نجات و رستگاری او در این دنیا و عالم پس از مرگ است که در تمام ادیان الهی مطرح بوده است.اما انحراف از مسیر حقیقت باعث به وجود آمدن کج فهمی‌هایی در بشر شده است.در آیین مسیحیت همچون سایر ادیان الهی تفکرات انحرافی وارد شد که هیچ سابقه ای در اصل این دین نداشته است.آموزه فدا از جمله این تفکرات است که صرف ایمان به این آموزه را موجب نجات و رستگاری پیروان این دین می دانند.در تفکر اسلامی شیعی در خصوص فدیه شدن امام حسین(ع)به عنوان کفاره گناهان مطرح می شود لکن برداشت ناصواب از این مسأله باعث شد گروهی تصور کنندصرف محبت به امام حسین(ع) نجات بخش آنان خواهد بود. پژوهش حاصل با هدف ایجاد همگرایی بین ادیان، بررسی مسأله فدا در دین اسلام و مسیحیت به روش توصیفی تحلیلی می پردازد.و به این نتیجه می رسد که گرچه مسئله فدا در روایات اسلامی مطرح شده است؛ صرف ایمان به این آموزه نجات بخش نیست بلکه ایمان به خدا و انجام عمل صالح و تلاش در جهت رفع آلودگیهای ظاهری و باطنی می تواند بستر ساز بهره مندی از شفاعت امام حسین را فراهم کند. .واژه‌های کلیدی: فدا، اسلام، مسیحیت، حضرت عیسی (ع)، امام حسین (ع)، کفاره، نجات .

چکیدهمسأله‌ی خشونت یکی از مهم‌ترین رویدادهای دوران معاصر است که اذهان بسیاری از متفکران جهان را به خود مشغول کرده است. نظر به گستره‌ی وسیع این رویداد بخصوص در جوامع اسلامی از یک سو و نقش اساسی رهبران دولت‌ها در از بین بردن این بلای خانمانسوز از سوی دیگر همگان را به فکر و چاره‌جویی در این موضوع وا می‌دارد.مسأله‌ی اصلی در این نوشتار این است که با استفاده از تعالیم روح بخش قرآن کریم و سنت معصومین() الگویی را به جهان ارائه دهد تا با تأسی گرفتن از آنهم زمینه‌ی خشونت را از بین ببرد و هم نوید بخش صلح و امنیت در جهان گردد.بررسی‌ها در این موضوع که با روش توصیفی-تحلیلی در قرآن کریم و روایات اهل البیت () سامان یافته است نشان می‌دهد که صلح و امنیت جایگاه ویژه‌ای در دین مبین اسلام داشته و اسلام صلح را زیربنای روابط اجتماعی می‌داند که اگر بیگانگان طالب صلح و زندگی مسالمت‌آمیز باشند در صورتی که باعث حلال شدن حرامی یا حرام شدن حلالی نگردد مسلمانان وظیفه دارند که آن را بپذیرند. پیامبر() نخستین شخصیتی بود که به دیپلماسی صلح جویانه مبادرت ورزید و سفیران خود را برای برقراری روابط مسالمت آمیز به کشورهای مختلف فرستاد تا پیام صلح و دوستی را به آنان برساند. در واقع رفتار و گفتار پیامبر() و سلسله‌ی ۲۵۰ساله‌ی معصومین() بهترین الگوی عملی صلح و رحمت برای بهتر زیستن برای جامعه‌ی بشری است.افزون بر اینکه یکی از مهم‌ترین اصولی که از اهداف عالیه‌ی اسلام است رسیدن به زندگی مسالمت آمیز با استفاده از ارزش‌های الهی برای خود و سایر ملت‌ها می‌باشد که از موارد آن تألیف قلوب است که همه را به انس و الفت با یکدیگر فرا می‌خواند تا صلح و امنیت و آسایش را در تمام عالم برقرار کند.از دستاوردهای دیگر این پایان‌نامه که می‌تواند جهان را در رسیدن به صلح و امنیت یاری دهد اصل حاکمیت خداوند و ارزش‌های الهی، اصل عدم اجبار در پذیرش دین، اصل توجه به آموزه‌های اخلاقی و دینی و تعالیم قرآن و سنت معصومین()در رسیدن به صلح پایدار و اصل ضرورت وجود حکومت اسلامی در عصر غیبت، را می‌توان بیان کرد. البته رسیدن به جهان عاری از خشونت با چالش-ها و موانعی همراه است و راهکارهایی نیز دارد که اخلاق، گفتار و اعمال نیکو را می‌توان به عنوان نمونه‌هایی از راهکارهای تربیتی قرآن در تحقق صلح جهانی مطرح نمود. از آنجا که محور بحث پایان‌نامه بر اساس آیات و روایات معصومین() می‌باشد فصلی به عنوان جهان عاری از خشونت در سیره‌ی حکومتی پیشوایان معصوم() اختصاص داده شده که در آن به اصول حکومتی پیامبر() و امام علی() اشاره شده و اینکه حکومت اسلامی در عصر غیبت و نیز رهبران جوامع بشری می‌توانند با الگو گرفتن از قرآن و سیره و سنت معصومین() و اجرا کردن آن، بکارگیری آموزه های بنیادین قرآن، بصیرت بخشی به افراد جامعه و دعوت همه به اتحاد و انسجام اسلامی زمینه ساز جهان عاری از خشونت و تحقق بخش صلح جهانی باشند و زمینه را برای حکومت عدل الهی و ظهور مصلح جهانی فراهم نمایند. واژگان کلیدی: اسلام، جهان عاری از خشونت، صلح، امنیت، همزیستی مسالمت آمیز و حکومت اسلامی.

در جهان پرشتاب امروز، در عصر انفجار دانش و اطلاعات، جوامع شیفتگی خاصی نسبت به تغییر، تحول و توسعه از خود نشان می‌دهند .از این رو جامعه‌شناسان، سیاستمداران و نظریه‌پردازان فرهنگی توجه خود را به توسعه، ابعاد و زمینه‌های آن معطوف داشته و ضرورت و راه‌های رسیدن به توسعه را مورد کنکاش قرار داده‌اند. تعاریف گوناگونی برای توسعه ارائه گردیده که نشان از اهمیت و پیچیدگی آن دارد. توسعه تنها حاصل اراده و کوشش-های بخردانه و پیگیر ملت و جوامعی است که خواستار بهبود شرایط زندگی خود هستند. بنابراین توسعه فرآیندی هدفدار و برنامه‌ریزی شده است که توسط انسان آغاز می‌گردد و هدف آن بهبود بخشیدن به شرایط زندگی کلیه افراد است که در یک جامعه گرد هم آمده‌اند. از سوی دیگر صاحب‌نظران، توسعه را متأثر از عوامل گوناگونی به حساب آورده‌اند. از این میان، عامل انسانی اصلی‌ترین نقش را در نیل به اهداف توسعه بر عهده دارد. در پاسخ به پیچیدگی‌های دنیای امروز و تنوع نیازهای جوامع انسانی، دانشمندان علوم اجتماعی توسعه را به ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، انسانی، پایدار تقسیم نموده‌اند. فرهنگ سامان‌بخش باورها، ارزش‌ها، نگرش‌ها و هنجارهای یک جامعه است و نوع رفتار و جهت-گیری‌‌های مردم آن جامعه را مشخص می‌کند. از این‌رو به دلیل بروز مشکلات اجتماعی و زیستی برای جوامع و ملت‌هایی که تنها به توسعه اقتصادی می‌اندیشند، بحث فرهنگ و توسعه فرهنگی در مرکز توجه قرار گرفته است. تلاش و برنامه‌ریزی برای دست‌یابی به توسعه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی بدون تمرکز به فرهنگ در درازمدت اثرات مخربی به بار خواهد نشاند. بعد فرهنگی مرجع اصلی ارزیابی همه عوامل است و توسعه در جایی که از آن ریشه گرفته،یعنی در فرهنگ و سنت همان کشور رشد می‌کند؛ زیرا توسعه فرآیند همه جانبه و مرتبط با ارزش-‌ های هر جامعه و فراخوان و مشارکت آحاد افراد و گروه-هایی است که هم بنیان‌گذار آن هستند و هم از آن منتفع می-شوند. و اگر توسعه با توجه به خواست مردم و بر مبنای فرهنگ عوام باشد موجبات ارتقا و رشد انسانی را فراهم می‌نماید. بنابراین توسعه فرهنگی زیر بنای توسعه همه جانبه است و نمی-توان بدون اعتنا به آن به دنبال ایجاد تغییرات در ابعاد مختلف یک جامعه بود. اکنون سوال این است که توسعه فرهنگی چگونه تحقق می‌یابد؟ چه عواملی در آن دخیل‌اند؟ شاخص‌های توسعه فرهنگی کدامند؟ آیا الگوهای رایج غربی برای جامعه ما قابل تجویز است یا نیاز به پیشنهاد الگوی جدیدی از توسعه فرهنگی است؟ آیا می‌توان برای توسعه فرهنگی جامعه یک دیدگاه و نگرش علمی مبتنی بر آیات قرآن به دست آورد، به نحوی که به پایه-های بنیادی یک نظریه جامع درون‌زا و بومی در چارچوب اهداف توسعه فرهنگی دست یافت؟بی‌تردید در هر جامعه می‌توان عوامل زیاد و متنوعی را، با میزان متفاوتی از تأثیرگذاری، شناسایی و دسته‌بندی کرد. اما در یک جامعه دینی و اسلامی که ماهیت ارزش‌های فرهنگی آن را آموزه‌های الهی تشکیل می دهد، یکی از عوامل مهم و بنیادی دین است. لذا واکاوی نقش دین در فرهنگ‌سازی و توسعه فرهنگی در این کشورها از جایگاه خاصی برخوردار است. بررسی و تحلیل ظرفیت‌های اسلام در زمینه توسعه فرهنگی از چند جهت حائز اهمیت است: اولاً، میان توسعه فرهنگی و پیشرفت جامعه ارتباط وثیقی وجود دارد. ثانیاً، دین و فرهنگ رابطه‌ای تنگاتنگ و درهم تنیده دارند. دین قلب تپنده و نبض فرهنگ در جوامع دیندار و مسلمان است. فرهنگ جوامع اسلامی به شدت متأثر از دین است، به گونه‌ای که هر گونه پیشرفت یا پسرفت فرهنگ، می‌تواند ریشه در دین داشته باشد. ثالثاً، اسلام مدعی است که دارای آیین زندگی برای تمامی انسان‌ها در طول نسل‌ها و عصرها است. به بیان دیگر، حضور اسلام در تمام ابعاد زندگی عملی و نظری انسان‌ها نه مربوط به دوره خاص بلکه همیشگی و جاودانه است. گرچه اسلام به منزله دین جامع، مدعی پاسخ‌گویی به تمام نیازهای بشر و برخوردار از برنامه زندگی برای همه انسان‌هاست به گونه‌ای که انسان‌ها تنها در این زیست بوم می‌توانند به زندگی آرمانی، واقعی و مطلوبشان دست یابند. ولی با نگاه جامعه شناختی به واقعیت‌های اجتماعی و تاریخی جوامع اسلامی، ملاحظه می‌شود که بسیاری از کشورهای اسلامی نسبت به کشورهای توسعه یافته، توسعه نیافته باقی مانده‌اند. آیا این واقعیت به معنای این نیست که اسلام نه تنها در توسعه فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نقش ندارد، بلکه عامل اصلی پسرفت و عقب ماندگی جوامع اسلامی است؟ به همین دلیل این گمانه به وجود آمده که اسلام مانع ایجاد توسعه در ابعاد مختلف است و عقب ماندگی فناورانه مسلمانان نیز به همین مسئله بر می‌گردد. این امر دغدغه ای شد تا در این تحقیق تلاش شود رابطه اسلام و توسعه فرهنگی به مثابه پدیده ای که هم معلول توسعه و هم زمینه‌ساز آن است مورد بررسی قرار بگیرد. به همین منظور این تحقیق در پنج فصل ساختاربندی شده است. بعد از پرداختن به کلیات در فصل اول، فصل دوم و سوم تحقیق، به چارچوب مفهومی و تعریف مفاهیم توسعه و توسعه فرهنگی اختصاص داده شده است. سپس با توجه به شاخص‌ها و مولفه‌های توسعه فرهنگی در فصل سوم، رابطه اسلام با این مولفه‌ها در فصل چهارم مورد بررسی قرار می‌گیرد. سرانجام در فصل پنجم با توجه به مباحث مطرح شده جمع بندی نهایی صورت می‌گیرد.